Zamówienia publiczne – przepisy, tryby, progi

W polskiej gospodarce udział zamówień publicznych w PKB to około 9%. Corocznie około 275 miliardów złotych wydają publiczni zamawiający na towary i usługi kupowane w systemie zamówień publicznych.

Przepisy regulujące zamówienia publiczne

Zamówienia publiczne podlegają ścisłym regulacjom. Zarówno zamawiający, jak i wykonawca są zobowiązani do działania zgodnie z określonymi procedurami oraz spełniania wymagań wynikających z przepisów prawa.

Od 1 stycznia 2021 roku aktem regulującym jest Ustawa z dnia 11 września 2019 r. Prawo zamówień publicznych. Jej przepisy określają zasady i tryb udzielania zamówień publicznych, środki ochrony prawnej, zasady kontroli udzielania zamówień publicznych, zasady dotyczące umowy zawartej w wyniku przeprowadzonego postępowania.

Przepisy ustawy Prawo zamówień publicznych dotyczą zamówień i konkursów, których wartość jest równa lub przekracza 130 000 zł (bez podatku VAT).

Zamówienia publiczne regulują także inne akty prawne, w tym dotyczące:

• gospodarowania środkami publicznymi – ustawa o finansach publicznych
• zawierania umów – Kodeks cywilny
• postępowania administracyjnego – Kodeks postępowania administracyjnego
• nieuczciwej konkurencji – ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji.

Strony zamówień publicznych

Postępowanie mające na celu zawarcie umowy o zamówienie publiczne prowadzone jest przez zamawiającego. Jest to podmiot publiczny, na przykład administracja rządowa czy jednostki samorządu terytorialnego, który kupuje na rynku towary i usługi. Zamawiający będzie więc przykładowo organ władzy publicznej, samorząd, sąd, zakład opieki zdrowotnej, uczelnia, szkoła, podmioty wyodrębniane ze względu na rodzaj wykonywanej działalności o szczególnym charakterze z punktu widzenia gospodarki państwa, na przykład sprzedaż i produkcja energii, obsługa sieci w zakresie transportu kolejowego, usługi w zakresie gospodarki wodnej – czyli zamawiający sektorowi.

Oddzielną grupę stanowią tzw. zamawiający subsydiowani, czyli przedmiotem zamówienia są roboty budowlane, między innymi w zakresie: inżynierii lądowej lub wodnej, budowy szpitali, obiektów sportowych, rekreacyjnych lub wypoczynkowych, budynków szkolnych, budynków szkół wyższych lub budynków wykorzystywanych przez administrację publiczną lub usługi związane z takimi robotami budowlanymi, wartość zamówienia jest równa lub przekracza progi unijne, czyli 25 680 260 złotych netto w przypadku robót budowlanych oraz 913 630 zł netto w przypadku usług związanych z takimi robotami budowlanymi oraz ponad 50% wartości zamówienia udzielanego przez ten podmiot jest finansowane z szeroko pojętych środków publicznych.

Drugą stronę zamówienia stanowią wykonawcy – mogą to być osoby fizyczne, osoby prawne lub jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej (np. spółki jawne). Oferują oni na rynku realizację robót budowlanych, dostawę produktów lub świadczenie usług. Wykonawcą może być także podmiot ubiegający się o zamówienie, składający ofertę lub zawierający umowę w ramach zamówienia publicznego.

Zamówienia o charakterze publicznym

Przepisy Prawa zamówień publicznych stosuje się, gdy:

• zamówienie udzielane przez zamawiającego publicznego opiewa na wartość co najmniej 130 000 złotych netto
• zamówienie sektorowe jest równe lub przekracza 2 054 235 złotych netto w przypadku dostaw, usług i konkursów oraz 25 680 260 złotych netto w przypadku robót budowlanych
• zamówienie w dziedzinie obronności i bezpieczeństwa, których przedmiotem są na przykład dostawy sprzętu wojskowego lub roboty budowlane przeznaczone do celów wojskowych przekraczają te same powyższe progi
• zamówienie udzielane jest przez zamawiającego subsydiowanego i środki, z jakich finansowany będzie przedmiot zamówienia mają pochodzenie publiczne.

Progi zamówień publicznych

Progi zamówień publicznych określają wartości zamówień, powyżej których stosuje się określone procedury przetargowe. W Polsce Przepisy Prawa zamówień publicznych dotyczą zamówień i konkursów, których wartość jest równa lub przekracza 130 000 zł (bez podatku VAT).

Tryb, w jakim będzie udzielane jest zamówienie publiczny zależy od progów zamówienia oraz czy wartość udzielanego zamówienia przekracza progi unijne. Zamówienia powyżej progów unijnych objęte bardziej rygorystycznymi obowiązkami.

Obecnie obowiązują następujące progi zamówień unijnych (kwoty w złotych polskich odnoszą się do wartości przyjętych dla 2024 roku) w zależności od przedmiotu zamówienia:

Roboty budowlane:

• 5 538 000 euro netto (równowartość kwoty 25 680 260 zł netto) – niezależnie od rodzaju zamawiającego i charakteru zamówienia.
• 143 000 euro netto (równowartość kwoty 663 105 zł netto) – próg podstawowy (dla jednostek sektora publicznego, na przykład z sektora rządowego)
• 221 000 euro netto (równowartość kwoty 1 024 799 zł netto) – próg dla dostaw i usług zamawianych przez zamawiających samorządowych, którymi są między innymi: jednostki samorządu terytorialnego, uczelnie publiczne, państwowe instytucje kultury
• 443 000 euro netto (równowartość kwoty 2 054 235 zł netto) – próg dla dostaw i usług sektorowych oraz w dziedzinach obronności i bezpieczeństwa.

Dostawy i usługi:

Usługi społeczne:

• 750 000 euro netto (równowartość kwoty 3 477 825 zł netto) – próg dla zamówień na usługi społeczne i inne szczególne usługi zamawiane przez zamawiających publicznych
• 1 000 000 euro netto (równowartość kwoty 4 637 100 zł netto) – próg dla zamówień na usługi społeczne i inne szczególne usługi zamawiane przez zamawiających sektorowych oraz w dziedzinach obronności i bezpieczeństwa.

Tryby zamówień publicznych

W przypadku zamówień poniżej progów unijnych zamawiający może przeprowadzić postępowanie w trybie:

• podstawowym
• partnerstwa innowacyjnego
• negocjacji bez ogłoszenia
• trybie zamówienia z wolnej ręki.

Dla zamówień powyżej progów unijnych przewidziano tryby:

• przetarg nieograniczony – odpowiedzi na ogłoszenie o zamówieniu oferty mogą składać wszyscy zainteresowani wykonawcy
• przetarg ograniczony – odpowiedzi na ogłoszenie o zamówieniu wnioski o dopuszczenie do udziału w postępowaniu mogą składać wszyscy zainteresowani wykonawcy, a oferty mogą składać wyłącznie wykonawcy zaproszeni do składania ofert
• negocjacje z ogłoszeniem – to tryb udzielenia zamówienia, w którym w odpowiedzi na ogłoszenie o zamówieniu wnioski o dopuszczenie do udziału w postępowaniu mogą składać wszyscy zainteresowani wykonawcy. Zamawiający zaprasza wykonawców dopuszczonych do udziału w postępowaniu do składania ofert wstępnych, prowadzi z nimi negocjacje w celu ulepszenia treści ofert wstępnych i ofert składanych na etapie negocjacji, po których zakończeniu zaprasza wykonawców do składania ofert ostatecznych
• dialog konkurencyjny – to tryb udzielenia zamówienia, w którym w odpowiedzi na ogłoszenie o zamówieniu wnioski o dopuszczenie do udziału w postępowaniu mogą składać wszyscy zainteresowani wykonawcy. Zamawiający prowadzi dialog z wykonawcami zaproszonymi do udziału w zakresie zaproponowanych przez nich rozwiązań. Po zakończeniu dialogu zaprasza ich do składania ofert
• partnerstwo innowacyjne – to tryb udzielenia zamówienia, w którym w odpowiedzi na ogłoszenie o zamówieniu wnioski o dopuszczenie do udziału w postępowaniu mogą składać wszyscy zainteresowani wykonawcy. Zamawiający zaprasza wykonawców dopuszczonych do udziału w postępowaniu do składania ofert wstępnych, prowadzi z nimi negocjacje w celu ulepszenia treści ofert wstępnych i ofert składanych na etapie negocjacji, po których zakończeniu zaprasza do składania ofert na prace badawczo-rozwojowe, których celem jest opracowanie innowacyjnego produktu, usługi lub robót budowlanych. Następnie dokonuje zakupu dostaw, usług lub robót budowlanych będących wynikiem prac badawczo-rozwojowych, na podstawie których dokonano opracowania innowacyjnego produktu, usługi lub robót budowlanych pod warunkiem, że odpowiadają one poziomom wydajności i maksymalnym kosztom uzgodnionym między zamawiającym a wykonawcą lub wykonawcami
• negocjacje bez ogłoszenia – to tryb udzielania zamówienia, w którym zamawiający negocjuje warunki umowy w sprawie zamówienia publicznego z wybranymi przez siebie wykonawcami, a następnie zaprasza ich do składania ofert
• zamówienie z wolnej ręki – to tryb udzielania zamówienia, w którym zamawiający udziela zamówienia po negocjacjach tylko z jednym wykonawcą.

Etapy zamówień publicznych

Proces realizowania zamówienia publicznego z perspektywy zamawiającego obejmuje następujące etapy:

• przygotowanie postępowania
• publikacja ogłoszenia o zamówieniu publicznym, zawierające co najmniej:
• wybór i ocena złożonych ofert
• zawarcie umowy
• wykonanie zamówienia.

Złożenie oferty w zamówieniu publicznym

Oferta w postępowaniach o wartości równej lub wyższej niż progi unijne musi być sporządzona w formie elektronicznej, czyli jako plik cyfrowy podpisany podpisem kwalifikowanym.

Oferta w postępowaniach o niższej wartości nie musi być składana w formie elektronicznej, czyli nie musi zawierać podpisu kwalifikowanego. Dopuszczalna jest w tym przypadku postać elektroniczna, czyli dokument musi pozostawać plikiem elektronicznym, ale może zostać opatrzony podpisem zaufanym lub podpisem osobistym.

Wykonawca biorący udział w postępowaniu o udzielenie zamówienia publicznego powinien zabezpieczyć odpowiednie środki finansowe na wadium. Choć wadium nie jest obowiązkowe, to zamawiający praktykują takie zabezpieczenie.

Kwota wadium nie może być większa niż 3% wartości zamówienia (zamówienia powyżej progów unijnych) oraz 1,5% wartości zamówienia (zamówienia poniżej progów unijnych). Wadium wnosi się przed upływem terminu składania ofert.

Nadzór nad zamówieniami publicznymi

Zamówienia publiczne nadzoruje Urząd Zamówień Publicznych. Czuwa on nad przestrzeganiem zasad udzielania zamówień i dokonuje kontroli procesu udzielania zamówień w zakresie przewidzianym ustawą.

Z kolei Krajowa Izba Odwoławcza jest organem powołanym do rozpoznawania odwołań wnoszonych w postępowaniu o udzielenie zamówienia publicznego. Ubiegający się o zamówienie wykonawca ma prawo do złożenia odwołania od każdej czynności zamawiającego niezgodnej z przepisami ustawy, podjętej w toku postępowania, a także od zaniechania czynności, do której zamawiający był zobowiązany, w tym od zaniechania przeprowadzenia postępowania.

Odwołanie powinno być wniesione w ściśle określonym terminie, który wynosi:

• 5 dni – w przypadku zamówień o wartości poniżej progów unijnych
• 10 dni – w przypadku zamówień o wartości równej lub powyżej progów unijnych

liczonych od dnia przekazania informacji stanowiącej podstawę dla wniesienia odwołania.

Fot. Freepik