Zdrowa Architektura Zrównoważona - komentarz dr inż. arch. Marty Promińskiej

Czy architektura może być zdrowa?

Czy musimy w ogóle podejmować ten temat, skoro tworząc dla siebie „środowisko naturalne”, w którym spędzamy większość naszego czasu, zdrowie powinno być cechą nadaną budynkom w sposób intuicyjny - komentarz ekspercki dr inż. arch. Marty Promińskiej.

***

Zdrowa Architektura Zrównoważona to nowe podejście naukowe wdrażające wszystkie czynniki w środowisku związanym z budynkami, które wpływają na zdrowie ludzkie, dobre samopoczucie i produktywność osób w nich przebywających. Jest to multidyscyplinarny system projektowania, której celem jest zrozumienie i odblokowanie możliwości optymalizacji budynków pod kątem funkcji poznawczych i zdrowia.

Celem ZAZ jest wypełnienie merytorycznej pustki w kreowaniu zdrowego środowiska zbudowanego, które może przyczynić się w znacznym stopniu do leczenia chorób przewlekłych oraz zakaźnych. Zdrowa Architektura Zrównoważona jest więc najważniejszym zadaniem współczesnego projektanta, ponieważ – zgodnie z Powszechną Deklaracją Praw Człowieka – Każdy człowiek ma prawo do poziomu życia odpowiadającego potrzebom zdrowia i zapewniającego dobrobyt jemu i jego rodzinie.

W praktyce projektowo-realizacyjnej oznacza to identyfikację:

• zdrowia systemowego – będącego wynikiem doboru rozwiązań technicznych,
• zdrowia użytkowego – będącego wynikiem doboru rozwiązań funkcjonalnych,
• zdrowia wbudowanego – w materiały budowlane i obiekt w całym cyklu życia budynku.

Zdrowe planowanie może stać się więc formą "przepisywania przestrzennego" , podobnie jak w przypadku przepisywania leków czy zaleceń lekarskich. Zalecenia urbanistyczno- architektoniczne powinny być bezpośrednim elementem uzdrawiania społeczności. Projektowanie jest więc sztuką uzdrawiania (określenie w języku łacińskim brzmi medeor i jest ono etymologicznym źródłem słowa medycyna).

Głównym przesłaniem ZAZ jest także fakt, że najważniejszym elementem projektu jest człowiek. Forma zabudowy, jej piękno, wygląd materiałów wykończeniowych, nowoczesne rozwiązania techniczne, czy organizacja przestrzeni to narzędzia wchodzące w skład wieloaspektowego środowiska zbudowanego, które wpływa na jego zdrowie i samopoczucie. Kreowanie tego środowiska wymaga jednak zmiany definicji i zakresu projektu, który powinien zostać poszerzony o fazę zasiedlenia, eksploatacji oraz rozbiórki. Faza zasiedlenia jest niezwykle istotna z punktu widzenia późniejszego prawidłowego działania systemów instalacji, kształtowania się środowiska wewnętrznego oraz osiadania konstrukcji i wysuszania obiektu. Po tym czasie obsługa techniczna wraz z projektantami branżowymi powinna dokonać regulacji instalacji grzania, chłodzenia, klimatyzacji oraz przeanalizować działanie obiektu z punktu widzenia dystrybucji energii. Najdłuższy etap „życia” budynku, czyli eksploatacja, jest najważniejszym okresem z punktu widzenia użytkownika. W trakcie tej fazy środowisko, w którym przebywa człowiek, oddziałuje na jego zdrowie zarówno fizyczne, jak i psychiczne. Dlatego projektanci powinni na etapie powstawania dokumentacji przewidzieć sposób funkcjonowania wszystkich zastosowanych rozwiązań, w szczególności architektonicznych, ponieważ elementy wbudowane na trwałe są trudne lub zbyt kosztowne do modyfikacji po zrealizowaniu.

Uwzględnienie indywidualnych cech użytkownika w projekcie wydaje się czynnością trudną, niewygodną i niezwykle złożoną. Jednak dopiero spełnienie oczekiwań człowieka: estetycznych, społecznych czy zdrowotnych tworzy A R C H I T E K T U R Ę. Bez człowieka bowiem budynek pozostanie obudowaną konstrukcją, bez funkcji i roli, jaką spełnia w życiu swojego użytkownika.

Aby uzyskać cechę jednostkowości, należy oprócz komfortu termicznego wprowadzić do projektu kilka elementów spoza obrębu ścisłych wymagań technicznych. Są to przede wszystkim czynniki wspierające kondycję psychiczną i fizyczną człowieka, umożliwienie wypowiadania się na temat środowiska w którym żyje, pracuje, odpoczywa oraz wykreowanie zdrowej przestrzeni społecznej.

Największy wpływ budynek ma na układ oddechowy, immunologiczny, trawienny, nieco mniejszy na sercowo-naczyniowy, nerwowy, hormonalny, moczowy, a w najmniejszym stopniu oddziałuje na układ kostny.

Architektura, aby była zdrowa, musi być także przygotowana do zmierzenia się ze zmianami klimatycznymi. Główne zagrożenia takie jak wzrost temperatury, powodzie, pożary czy susze ewoluowały w ostatnim stuleciu z obszaru potencjalnych ryzyk w kierunku rzeczywistych cech środowiska zbudowanego, mających wpływ na zdrowie ludzi i planety. Czynniki te powinny również być stałymi uwarunkowaniami dla projektów budynków, planowania miast, regionów, czy globalnych, międzynarodowych standardów technicznych. Nowe i istniejące konteksty miejskie muszą równolegle reagować na świat biologiczny i zacząć przywracać równowagę systemu ekologicznego znacznie lepiej niż wcześniej. Covid-19 bowiem pojawił się jako wynik działalności antropogenicznej ; wzrost populacji, urbanizacja i towarzyszące temu zmniejszenie siedlisk dzikich roślin i zwierząt wywarły zbyt dużą presję na świat przyrody i nastąpiła degradacja świata przyrody oraz wzrost liczby nowych chorób zakaźnych przenoszonych ze zwierząt na ludzi.

Fot. Szymon Olczak

• Ochrona zdrowia ludzi w ciągu całego ich życia, zmniejszenie częstotliwości występowania chorób
• Identyfikacja determinantów zdrowia związanych ze środowiskiem zbudowanym
• Planowanie scenariuszy realizacji zabudowy na zmiany klimatyczne, strategie adaptacyjne w pracach projektowych
• Zmniejszenie efektu miejskiej wyspy ciepła, zwiększenie powierzchni zieleni
• Analiza zmian pokrycia terenu miejskiego w kontekście przepuszczalności terenu, zmiana pokrycia, rozszczelnianie oraz zmniejszanie ilości powierzchni utwardzonych, zatrzymanie rozwoju zabudowy na terenach zalewowych
• Elementy zapobiegające rozprzestrzenianie się pożaru w postaci dostosowania formy zabudowy, wprowadzenia różnorodności funkcjonalnej, kształtowanie zabudowy oraz roślinności wysokiej w sposób wpływający na różę wiatrów
• Zerowa emisja dwutlenku węgla
• Różnorodność biologiczna
• Ułatwienie rozproszenia: stworzenie infrastruktury dla przemieszczania się zwierząt i łączność siedlisk (zapobieganie rozprzestrzenianiu się gatunków inwazyjnych i szkodników).
• Zmniejszenie zanieczyszczenia hałasem i światłem

Autorka:

Dr inż. arch. Marta Promińska, Strabag Sp. z o.o. Autorka książki „Zdrowa Architektura. Nowy standard budownictwa zrównoważonego”. Architektka, urbanistka, certyfikowany assessor LEED O+M. Absolwentka Politechniki Krakowskiej. W 2020 r. uzyskała tytuł doktora na Politechnice Śląskiej. Pełnomocniczka Zarządu SARP ds. Środowiska i Ochrony Klimatu.

Źródła:
Rice L. After Covid-19: urban design as spatial medicine, Nature Public Health Emergency Collection Urban Des Int. 2020 Nov 11:1–6. doi: 10.1057/s41289-020-00142-6. Epub ahead of print. PMCID: PMC7656894.
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7656894/, dostęp 04.08.2022